اسماعیل خلفازاده، دانش آموخته دکترای مدیریت توسعه در یادداشتی نوشت؛
پیشگفتار
این مقاله به بررسی تاثیر روابط بین‌المللی بر توسعه اقتصادی با تمرکز بر نقش ایالات متحده آمریکا می‌پردازد. با استفاده از تحلیل های معتبر، نشان داده می‌شود که چگونه روابط مثبت یا منفی با آمریکا می‌تواند مسیر توسعه اقتصادی کشورها را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین، مکانیسم‌های این تاثیرگذاری از طریق تحریم‌ها، دسترسی به فناوری، شبکه‌های اقتصادی و همکاری‌های بین‌المللی تحلیل می‌شود. در جهان امروز، توسعه و یا عدم توسعه یک انتخاب است و ملتها باید برای آن تصمیم بگیرند و تنها آن را به دولتها واگذار نکنند. این انتخاب می تواند از طریق جامعه و نهادهای مدنی همچون احزاب و سازمانهای سیاسی و نهاد انتخابات به منصه ظهور برسد. جای آن دارد که احزاب سیاسی در مقام راهبردی نشان دهند که چگونه نهادهای داخلی قدرتمند و انتخاب‌های مردمی می‌توانند روابط بین‌الملل را مدیریت کرده و از فرصت‌های آن برای توسعه بهره‌برداری کنند.
مقدمه
توسعه اقتصادی یک فرایند پیچیده و چندبعدی است که تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی متعددی قرار دارد. در عصر جهانی‌شدن، روابط بین‌المللی به یکی از عوامل کلیدی در تعیین مسیر توسعه اقتصادی کشورها تبدیل شده است. ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان و بازیگر اصلی در صحنه بین‌المللی، نقش بسزایی در این فرایند ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه روابط با آمریکا می‌تواند توسعه اقتصادی کشورها را تحت تاثیر قرار دهد و چرا کشورهایی که با آمریکا روابط خصمانه دارند، به سختی قادر به دستیابی به توسعه اقتصادی پایدار هستند.
پیشینه تحقیق
مطالعات متعددی به بررسی تاثیر روابط بین‌المللی بر توسعه اقتصادی پرداخته‌اند. برای مثال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که جهانی‌شدن اقتصادی تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه دارد . از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌دهند که تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند توسعه اقتصادی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد . همچنین، نقش قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده در شکل‌دهی به نظم اقتصادی جهانی و تاثیر آن بر توسعه کشورها مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است .
مبانی نظری
۱. نظریه‌های روابط بین‌الملل و توسعه اقتصادی
نظریه‌های مختلفی در مورد تاثیر روابط بین‌المللی بر توسعه اقتصادی وجود دارد. نظریه‌پردازان واقع‌گرا بر نقش قدرت و منافع ملی تاکید می‌کنند و معتقدند که کشورهای قدرتمند مانند آمریکا از روابط اقتصادی برای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده می‌کنند . در مقابل، نظریه‌پردازان لیبرال بر همکاری‌های بین‌المللی و مزایای متقابل تجارت و سرمایه‌گذاری تاکید دارند. همچنین، نظریه‌های سازه‌انگاری بر نقش هنجارها و ایده‌ها در شکل‌دهی به روابط بین‌المللی و توسعه اقتصادی تاکید می‌کنند.
۲. جهانی‌شدن و توسعه اقتصادی
جهانی‌شدن به عنوان یک فرایند چندبعدی (اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) تأثیر عمیقی بر توسعه اقتصادی کشورها داشته است. مطالعات نشان می‌دهند که جهانی‌شدن اقتصادی تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه دارد . با این حال، تاثیر جهانی‌شدن بر توسعه اقتصادی می‌تواند تحت تاثیر روابط بین‌المللی کشورها با قدرت‌های اقتصادی مانند آمریکا قرار گیرد.
نقش ایالات متحده به عنوان قدرت اقتصادی
ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان، نقش مرکزی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. این کشور به عنوان یک مرکز تجاری و مالی جهانی، بازار وسیعی برای کالاها و خدمات فراهم می‌کند و منبع مهمی برای سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری است. کشورهایی که با آمریکا روابط خوبی دارند، می‌توانند از این مزایا بهره‌مند شوند.
دسترسی به بازارها و سرمایه‌گذاری
روابط مثبت با آمریکا دسترسی به بازارهای وسیع و منابع سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) از جمله مکانیسم‌های مهمی است که از طریق آن کشورها می‌توانند به توسعه اقتصادی دست یابند. کشورهایی که با آمریکا روابط خوبی دارند، معمولاً جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران آمریکایی دارند و می‌توانند از سرمایه و تخصص آنان بهره‌مند شوند.
انتقال فناوری و نوآوری
ایالات متحده به عنوان یک منبع تحقیق و توسعه، نقش کلیدی در انتقال فناوری و نوآوری ایفا می‌کند. کشورهایی که روابط خوبی با آمریکا دارند، معمولاً به فناوری‌های نوین دسترسی بهتری دارند و می‌توانند از نوآوری‌های آمریکایی در فرایند توسعه اقتصادی خود استفاده کنند. این دسترسی به فناوری می‌تواند به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری اقتصادی منجر شود.
تحریم‌ها و انزوا
کشورهایی که به دلایل سیاسی یا نظامی تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار می‌گیرند، به شدت از نظر اقتصادی آسیب می‌بینند. تحریم‌های اقتصادی نه تنها دسترسی به بازارهای بین‌المللی را محدود می‌کند، بلکه مانع از جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم برای توسعه می‌شود.
تاثیر تحریم‌ها بر توسعه اقتصادی
تحریم‌ها می‌تواند تأثیر مخربی بر توسعه اقتصادی کشورها داشته باشد. برای مثال، تحریم‌های آمریکا برعلیه ایران و ونزوئلا منجر به مشکلات جدی اقتصادی در این کشورها شده است. تحریم‌ها دسترسی به منابع مالی، فناوری و بازارهای بین‌المللی را محدود می‌کند و می‌تواند به توسعه درون‌زا منجر شود، اما اغلب با هزینه‌های اقتصادی قابل توجهی همراه است .
نمونه‌های عینی
– ایران: تحریم‌های آمریکا بر علیه ایران تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد این کشور داشته است. این تحریم‌ها دسترسی به منابع مالی و فناوری را محدود کرده و مانع از جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده است .
– ونزوئلا: تحریم‌های آمریکا بر علیه ونزوئلا نیز تاثیر مخربی بر اقتصاد این کشور داشته است. این تحریم‌ها به کاهش درآمدهای نفتی و تشدید بحران اقتصادی در ونزوئلا منجر شده است.
عدم دسترسی به فناوری و نوآوری
دسترسی به فناوری‌های نوین و نوآوری یکی از پیش‌نیازهای توسعه اقتصادی است. کشورهایی که روابط خوبی با آمریکا ندارند، معمولاً از این دسترسی محروم می‌مانند.
نقش آمریکا در تحقیق و توسعه
ایالات متحده به عنوان یک رهبر جهانی در تحقیق و توسعه، نقش کلیدی در تولید و انتقال فناوری ایفا می‌کند. کشورهایی که نمی‌توانند از این منابع بهره‌مند شوند، اغلب در رقابت جهانی عقب می‌مانند. این امر به ویژه در حوزه‌های تکنولوژی (high-tech) مانند فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی و انرژی‌های نو مشهود است.
تاثیر بر رقابت‌پذیری جهانی
عدم دسترسی به فناوری‌های نوین می‌تواند به کاهش رقابت‌پذیری جهانی کشورها منجر شود. این امر می‌تواند سهم کشورها در تجارت جهانی را کاهش دهد و مانع از دستیابی به رشد اقتصادی پایدار شود.
همکاری‌های بین‌المللی و شبکه‌های اقتصادی
روابط مثبت با آمریکا می‌تواند منجر به ورود به شبکه‌های اقتصادی بزرگ‌تر شود. توافقات تجاری و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند کشورها را در مسیر توسعه قرار دهد.
توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری
کشورهایی که با آمریکا روابط خوبی دارند، معمولاً می‌توانند از توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند. این توافقات می‌تواند دسترسی به بازارهای جدید، انتقال فناوری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را تسهیل کند.
نقش نهادهای بین‌المللی
نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط اقتصادی بین‌المللی ایفا می‌کنند. ایالات متحده به عنوان یکی از اعضای اصلی این نهادها، تاثیر قابل توجهی بر سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های آنان دارد. کشورهایی که با آمریکا روابط خوبی دارند، معمولاً می‌توانند از حمایت این نهادها بهره‌مند شوند.
نمونه‌های عینی
تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد که روابط با آمریکا می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر توسعه اقتصادی داشته باشد.
کشورهای با روابط مثبت
– کره جنوبی: روابط نزدیک با آمریکا به کره جنوبی کمک کرد تا به یک قدرت اقتصادی تبدیل شود. دسترسی به بازار آمریکا، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و انتقال فناوری نقش کلیدی در توسعه اقتصادی کره جنوبی ایفا کرد.
– مکزیک: توافقنامه تجاری (NAFTA) که اکنون به (USMCA) تغییر نام یافته به مکزیک کمک کرد تا دسترسی به بازار آمریکا را افزایش دهد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را تسهیل کند.
کشورهای با روابط منفی
– کوبا: تحریم‌های طولانی‌مدت آمریکا بر علیه کوبا تاثیر مخربی بر اقتصاد این کشور داشته است. این تحریم‌ها دسترسی به بازارهای بین‌المللی و منابع سرمایه‌گذاری را محدود کرده است.
– کره شمالی: تحریم‌های شدید آمریکا و جامعه بین‌الملل بر علیه کره شمالی به انزوا و مشکلات اقتصادی جدی در این کشور منجر شده است.
نتیجه‌گیری
توسعه اقتصادی یک کشور به شدت تحت تاثیر روابط بین‌المللی آن به ویژه با قدرت‌های اقتصادی مانند ایالات متحده آمریکا قرار دارد. روابط مثبت با آمریکا می‌تواند دسترسی به بازارها، سرمایه‌گذاری، فناوری و شبکه‌های اقتصادی را تسهیل کند، در حالی که روابط منفی می‌تواند به تحریم‌ها، انزوا و محدودیت دسترسی به منابع ضروری منجر شود. برای دستیابی به توسعه پایدار، کشورها باید نه تنها بر منابع داخلی خود تمرکز کنند، بلکه باید تلاش کنند تا روابط بین‌المللی خود را تقویت کرده و از فرصت‌های جهانی بهره‌برداری نمایند. همچنین، کشورهایی که با آمریکا روابط خصمانه دارند، باید استراتژی‌های توسعه درون‌زا را در پیش بگیرند و همکاری با سایر بازیگران بین‌المللی را افزایش دهند.
منابع
۱٫ یوسفی، محمدقلی. “روابط بین‌المللی و توسعه اقتصادی.” دنیای اقتصاد، ۲۰۲۳٫
۲٫ “تعریف قدرت در روابط بین الملل.” مدرسه علوم انسانی کاریز.
۳٫ فقیه مجیدی، علی و همکاران. “تأثیر جهانی‌شدن بر رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه.” مجله مطالعات اقتصادی، ۲۰۲۳٫ ۴
۴٫ سجادپور، سیدمحمدکاظم. “سیاست نظامی آمریکا و روابط بین‌الملل چندلایگی.” نورنیوز، ۲۰۲۴٫ ۵
۵٫ جهانگیری، علیرضا و همکاران. “تاثیر ساختار نظام بین الملل پسا جنگ سرد بر توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران.” مجله مطالعات جغرافیایی، ۲۰۲۴٫
۶٫ صادقی، سجاد. “تاثیرپذیری نظریه‌پردازی روابط بین‌الملل از سیاست خارجی امریکا.” فصلنامه مطالعات سیاسی، ۲۰۲۳٫
۷٫ “توسعه پایدار چیست و استراتژی‌های آن چگونه به رشد اقتصاد کمک می‌کنند.” مشیرین، ۲۰۲۳٫
