هفت «سین» سیاسی ۱۴۰۳ بدون «جیم»
ولی‌الله شجاع‌پوریان؛
?سال ۱۴۰۳ نیز با تمامی فراز و نشیب‌ها، سختی‌ها و شیرینی‌هایش به پایان رسید. استمرار چالش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در سال‌های اخیر به گونه‌ای بوده که تعیین سخت‌ترین سال از میان این دوره دشوار، امری پیچیده به نظر می‌رسد. با این حال، تردیدی نیست که سال ۱۴۰۳ به دلیل تنوع رویدادها، اهمیت آن‌ها و پیامدهای گسترده آن، در زمره سال‌های پرتلاطم تاریخ معاصر ایران قرار می‌گیرد. اگرچه پیش‌بینی‌ها نشان از سال سخت‌تری در ۱۴۰۴ دارند، اما امید است که در سال جدید، گشایشی در سپهر سیاسی و اجتماعی ایران رخ دهد. به رسم معمول، مروری بر اتفاقات مهم سال ۱۴۰۳ خواهیم داشت. هفت اتفاقی که در دل خود سوالاتی نیز دارند که باید جوا‌ب‌هایی برای آن‌ها پیدا کرد. «سین» هایی که باید بالاخره به «جیم» منتهی شوند.
۱. حادثه‌ای تلخ در سی‌ام اردیبهشت
سی‌ام اردیبهشت ۱۴۰۳، یکی از تلخ‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین رویدادهای تاریخ انقلاب اسلامی رقم خورد؛ بالگرد حامل رئیس‌جمهور و هیئت همراه دچار سانحه شد. تأخیر در یافتن اجساد و ابهامات مرتبط با این حادثه، پرسش‌هایی درباره علت وقوع آن و ابعاد مختلفش به وجود آورد. با وجود تلاش‌های گسترده برای رمزگشایی از این رویداد، همچنان پاسخ قطعی به بسیاری از پرسش‌ها داده نشده است. شاید گذر زمان بتواند زوایای مبهم این حادثه تلخ را روشن کند.
۲. انتخابات زودهنگام و مشارکت پایین
در پی حادثه سقوط بالگرد، انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری برگزار شد. این انتخابات با مشارکت پایین مردم همراه بود. در دور اول، کمتر از ۴۰ درصد و در دور دوم نیز به دلیل برخی نگرانی‌ها درباره آینده سیاسی کشور، مشارکت به کمتر از ۵۰ درصد رسید. این میزان مشارکت، پایین‌ترین نرخ ثبت‌شده در تاریخ انتخابات ریاست‌جمهوری ایران بود. این وضعیت، ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و راهبردها را برای سیاست‌گذاران کشور آشکار ساخت. با توجه به این سوال که چرا وضعیت مشارکت مردم این اندازه پایین آمد؟
۳. انتخاب پزشکیان و امید به اصلاحات
انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور، با امید به اصلاح در نظام حکمرانی همراه شد. پزشکیان که با شعار وفاق و به عنوان شخصیتی اخلاق‌مدار و پاکدست به میدان آمده بود، توانست بخش قابل‌توجهی از اعتماد عمومی را جلب کند. با این حال، حادثه ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، در مراسم تحلیف، فضای سیاسی و امنیتی کشور را تحت تأثیر قرار داد. این رخداد نشان داد که دولت جدید، مسیر دشواری در حوزه سیاست داخلی و خارجی پیش‌رو دارد و البته باید به سوالات افکار عمومی در آن باره پاسخ دهد.
۴. کابینه پزشکیان؛ بیم‌ها و امیدها
تشکیل کابینه پزشکیان در فضایی آمیخته به امید و نگرانی انجام شد. از سویی، مردم به دلیل شخصیت مستقل و اخلاق‌مدار رئیس‌جمهور امیدوار بودند، اما محدودیت‌های سیاسی و معذوریت‌های ناشی از کسب رأی اعتماد از مجلس، موجب شد که انتخاب برخی وزرا مطابق با انتظارات عمومی نباشد. با این حال، آنچه بیش از همه موجب نگرانی شد، انتصاب برخی مدیران و استانداران با سوابق متفاوت از جریان فکری رئیس‌جمهور بود. این مسئله باعث شد که برخی از حامیان پزشکیان با نوعی سرخوردگی و ناامیدی مواجه شوند. رییس جمهور در این موضوع باید بتواند به سؤالات بدنه رای خود و فعالان سیاسی همسو با خود پاسخ دهد.
۵. سیاست خارجی و چالش مذاکره
با حضور محمدجواد ظریف در کنار رئیس‌جمهور، امید به احیای مذاکرات هسته‌ای و کاهش تنش‌ها در روابط خارجی افزایش یافت. اما شرایط بین‌المللی و منطقه‌ای، از جمله انتخاب دوباره ترامپ در آمریکا، فضای مذاکرات را پیچیده کرد. در نهایت، با توجه به مواضع صریح رهبری مبنی بر نهی مذاکره با آمریکا، دولت پزشکیان نیز با تبعیت از این رویکرد، از پیگیری مذاکرات مستقیم خودداری کرد. این مسئله موجب شد که چشم‌انداز گشایش در سیاست خارجی تا پایان سال ۱۴۰۳ به تعویق بیفتد. بطور مثال چند روز پس از دریافت نامه ترامپ هنوز جزئیاتی از آن برای مردم روشن نیست. از این منظر سوالات مردم در این باره نیز باید پاسخ داده شود.
۶. اقتصاد تحت فشار، معیشت دشوار و بحران تصادفات
انتخاب ترامپ و تداوم سیاست‌های سخت‌گیرانه علیه ایران، فشارهای اقتصادی را مضاعف کرد. نوسانات نرخ ارز، تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم، معیشت اقشار مختلف جامعه را با مشکلات جدی مواجه کرد. کاهش ارزش پول ملی به سطح ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار برای حقوق ماهانه کارگران و کارمندان، نشان از عمق مشکلات اقتصادی داشت. علاوه بر این، بحران تصادفات جاده‌ای نیز در سال ۱۴۰۳ به یکی از معضلات جدی کشور تبدیل شد. ایران با وجود جمعیتی مشابه با ترکیه و آلمان، همچنان ۴ برابر ترکیه و ۸ برابر آلمان تلفات جاده‌ای دارد.
عواملی چون کیفیت پایین جاده‌ها، غیراستاندارد بودن خودروها و ضعف در مدیریت حمل‌ونقل، نقش مهمی در این آمار دارند. مواردی که در طول سال از سوی دستگاه‌های مختلف به گردن دیگران انداخته می‌شود. از این منظر نیز باید به سوالات مردم پاسخ داده شده و شفاف‌سازی شود.
۷. تحولات در محور مقاومت و سیاست منطقه‌ای
در عرصه سیاست خارجی، سال ۱۴۰۳ با کاهش دامنه نفوذ منطقه‌ای ایران همراه بود. تحولات در لبنان، سوریه و فلسطین، همراه با ترور برخی از رهبران کلیدی مقاومت، موقعیت راهبردی ایران در منطقه را با چالش‌هایی مواجه کرد. از دست دادن شخصیت‌هایی چون سیدحسن نصرالله، اسماعیل هنیه، سیدهاشم صفی‌الدین و یحیی سنوار، خلأ راهبردی جدی در محور مقاومت به وجود آورد. این شرایط، موجب شد که سیاست منطقه‌ای ایران نیازمند بازنگری‌های جدی و اتخاذ راهبردهای جدید برای تثبیت جایگاه منطقه‌ای باشد. سوالات متعددی درباره این بخش از فعالیت‌های نظام نیز در افکار عمومی مطرح است که برای یک نظام سیاسی مطلوب نیست که بدون جواب بماند.
و سخن آخر؛
سال ۱۴۰۳ با تمامی دشواری‌ها و چالش‌ها به پایان رسید. اگرچه مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همچنان پابرجاست، اما امید است که با تدابیر جدید و بازنگری در سیاست‌های داخلی و خارجی، سال ۱۴۰۴ به سالی توأم با گشایش و آرامش برای مردم ایران تبدیل شود.
همچنین امیدوارم رییس جمهورمتناسب با وضعیت جدید و البته با شهامت و‌جسارت بیشتر کابینه خود را اعم از وزیر و‌معاون و استاندار و سایر مقامات محلی را بروز و چابک‌تر نماید تا دولتش بتواند پاسخگوی نیازها و خواست‌های مطالبه‌گران و افکار عمومی باشد.
