فانوس زاگرس؛
روند تقابل ایران و آمریکا؛
تغییر ذهنیت مبنایی برای تغییر عینیت
به قلم امیررضا حجتی
مجلس سنای آمریکا طرح تحریم های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران را با ۹۸ رأی موافق و تنها دو رأی مخالف به تصویب رساند تا در صورت تأیید مجلس نمایندگان و سپس با امضای رئیس جمهور به تأیید نهایی برسد و توان اجرایی یابد. این طرح که موسوم به «مقابله با اقدامات بی ثبات کننده ایران» است، حول سه محور و مفهوم تحریم های تسلیحاتی، تحریم های حمایت از تروریسم و تحریم های مرتبط با موشک های بالستیک بنا شده است. در کنار این ها، تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز برای نخستین بار در دستور کار آمریکایی ها قرار گرفته است.
این امر سؤالاتی را پیرامون برجام و تأثیر این طرح بر آن به وجود آورده است. برجام پیروزی قدرت نرم بر قدرت سخت و گفتمان تفاهم به جای تقابل بود اما این تغییر و تحول پارادایمی از تقابل به تفاهم و سنگین تر شدن کفه تفاهم می توانست نپاید زیرا که مبنای ذهنی طرفین هنوز بر دشمنی استوار بود و بروز این ذهنیت با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا و شعارهای وی تشدید شد. روی کار آمدن ترامپ ضلع سوم مثلثی است که جمهوری اسلامی ایران را در خط مقدم مقابله با خود می دانند: ترامپیسم، وهابیسم و صهیونیسم. اولی ایران را مخالف نظم جهانی و نظم دلخواه منطقه ای خود، دومی ایران را نقطه مقابل ایدئولوژیک و مقابل نظم منطقه ای مدِ نظر خود و سومی ایران را اساساً مقابل هستی و موجودیت خود می داند.
شاید اگر با دیدی واقع بینانه به مسائل نگاه کنیم از ابتدا هم مشخص بود که این تفاهم عینی (برجام) باید مبنای ذهنی اش نیز مستحکم باشد. ما برجام را مشروط پذیرفتیم و شروطی را برای آن تعیین کردیم و در نقطه مقابل نیز بدعهدی های آنها تداوم می یافت. از ابتدا نیز رهبری نظام، رئیس دولت و مسئولان امر بر این نکته تأکید داشتند که آمریکایی ها قابل اعتماد نیستند و این شاید نقطه تفاهم ما در داخل بود اما محدودیتها و مطلوبیت های ما راهی جز نرمش قهرمانانه را پیش پایمان نمی گذاشت. ما باید پای میز مذاکره می نشستیم و باید در این بازی شرکت می کردیم. تلاش داشتیم گل بزنیم و اتفاقاَ با توجه به مطلوبیت ها و محدودیت های زمانی بازی را بُردیم و نشان این امر نیز تصویب برجام در سطح کلان سیستمی ما بود.
ضلع سوم مثلت تقابل با ایران که بر سر کار آمد، معتقد بود که برجام و توافق هسته ای راه را برای قدرت یابی فزون تر ایران باز کرده است و شواهد امر نیز نشان می دهد در ادامه رویکرد ترامپ به معاهدات و توافق نامه های بین المللی، برجام هم می تواند نقض شود همچنانکه تصویب این تحریم ها هرچند حتی اگر ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نباشد اما می تواند برجام را به لبه پرتگاهی بَرَد.
روند تقابل ایران و آمریکا رو به افزایش است و جرقه این روند تصاعدی برای شعله ور شدن یکباره آن می تواند علاوه بر تحریم های جدید، حضور آمریکایی ها در خلیج فارس و رخ داد برخوردهایی چون گذشته، احتمال تنش سیاسی در سوریه و سخنان صریح و بی پرده آمریکایی ها مبنی بر مداخله در امور داخلی کشورمان باشد. همه این امور چشم اندازی را پیش روی ما ترسیم می کند که چندان روشن نمی نماید.
به نظر می رسد «پروژه امنیتی ساختن ایران» بار دیگر در دستور کار قرار گرفته است. ضرورت بهره گیری از دیپلماسی عمومی و چندجانبه و نشان دادن حقانیت خود با زبان گفتگو مهم ترین راهکارها برای بر هم زدن بازی این مثلث شوم تقابل با ایران است. هدف نانوشته آنها این است که ما را در بازی خود وارد کنند و از این طریق به هدف خود نائل آیند.
هرچند باید به مقدمه بحث برگردم که این راهکارها مقطعی و کوتاه مدت است و نمی توانند چندان بپایند زیرا آنچه امروزه در روابط بین المللی بیشتر از عینیت ها اهمیت یافته است، ذهنیت ها و تصویرسازی هایی است که صورت می گیرد، آن هم تصویرهایی که نقش مبنا و پایه را دارند. بر همین اساس نیز با آنهایی که طرح تحریم های جدید آمریکایی را حاصل برجام و تفاهم می دانند، همراه نمی شوم و بیان می کنم که ایران و آمریکا یکدیگر را دشمن می پندارند و این پندار آنقدر عمیق است که هر کسی و هر دولتی بر سر کار آید این تحریم ها و این تقابل ها ادامه می یابد. پس خودمان برجام را ذبح نکنیم، تداوم برجام و برجام ها می تواند تصویری واقعی تر از ما در عرصه جهانی و حقانیت مان نشان دهد، همانطور که حمله به سفارتخانه ها می تواند در این روند تصویرسازی خلل های جبران ناپذیری وارد کند.
**پژوهشگر حقوق و روابط بین الملل
