در پی جنگ‌های متعدد بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ و مناطق پیرامونی، بالاخره روز جمعه ٨ اگوست توافق بین دو کشور برای واگذاری مدیریت کریدور زنگزور (Zangezur Corridor) به ایالات متحده آمریکا کلید خورد و با نام جدید و عجیب «مسیر ترامپ» وارد عرصه جدیدی از حیات خود شد . این کریدور که از جنوب ارمنستان می‌گذرد، می‌تواند ارتباط زمینی مستقیم بین آذربایجان و ترکیه را از طریق خاک ارمنستان برقرار کند.با این توافق و حضور آمریکا در مدیریت این مسیر، پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی برای منطقه، به ویژه ایران، به همراه خواهد داشت که در ادامه به آن خواهیم پرداخت:
در ابتدا تیتر وار به اهمیت کریدور زنگزور میپردازیم:
۱.ارتباط راهبردی ترکیه-آذربایجان:
این کریدور مسیر مستقیمی بین نخجوان (جزئی از آذربایجان) و خاک اصلی این کشور ایجاد میکند و ترکیه را از طریق آذربایجان به آسیای مرکزی متصل می‌نماید.
۲.جایگزینی برای مسیر ایران:
در حال حاضر، آذربایجان برای ارتباط با نخجوان از مسیر ایران استفاده میکند. اگر کریدور زنگزور فعال شود، وابستگی باکو به تهران کاهش می‌یابد.
۳.کنترل غرب بر کریدورهای اوراسیا:
حضور آمریکا در مدیریت این مسیر می‌تواند به تقویت نفوذ غرب در قفقاز و کاهش نقش روسیه و ایران بینجامد.
حال باید به این موضوع بپردازیم که این تاسیس جدید چه پیامدهای سیاسی برای ایران در پی خواهد داشت:
۱.کاهش نفوذ ایران در قفقاز:
ایران همواره از مسیر ارتباطی خود با آذربایجان به عنوان اهرمی برای حفظ نفوذ در منطقه استفاده کرده است. فعال شدن کریدور زنگزور یا همان «مسیر ترامپ» با مدیریت آمریکا این اهرم را به شدت تضعیف میکند.
۲.تهدید امنیتی بالقوه:
حضور نظامی یا امنیتی آمریکا در نزدیکی مرزهای شمال غربی ایران می‌تواند به عنوان یک تهدید استراتژیک تلقی شود، به ویژه در شرایطی که روابط ایران و غرب در اوج تنش است.
۳.تقویت محور ترکیه-آذربایجان-اسرائیل:
این توافق می‌تواند همکاری‌های امنیتی و اقتصادی بین این سه بازیگر را افزایش دهد که با منافع ایران در منطقه در تضاد است.
۴.تضعیف نقش روسیه و تأثیر غیرمستقیم بر ایران:
روسیه تاکنون نقش اصلی را در مذاکرات بین ارمنستان و آذربایجان داشته است. اگر آمریکا جایگزین شود، نه تنها نفوذ مسکو کاهش می‌یابد، بلکه همکاری ایران و روسیه در قفقاز نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
۵.تقویت ناتو و غرب در مرزهای ایران:
اگر آمریکا کنترل این مسیر راهبردی را به دست گیرد، پایگاه‌های ناتو و نظارت امنیتی غرب در فاصله بسیار نزدیکی از مرزهای ایران مستقر می‌شوند که تهدیدی امنیتی محسوب می‌شود.
۶.تشکیل حلقه محاصره شمالی علیه ایران:
اسرائیل روابط استراتژیک با آذربایجان دارد (خرید سلاح و همکاری امنیتی). حضور آمریکا در این کریدور، امکان نظارت و حتی اقدامات خرابکارانه علیه ایران از مرزهای شمال غربی افزایش می‌یابد.
در این راستا حال باید گفت چه واکنشهای احتمالی ممکن است از ایران سر بزند:
۱.تقویت روابط با ارمنستان:
ایران ممکن است برای جبران کاهش نفوذ خود در آذربایجان، روابط اقتصادی و امنیتی با ارمنستان را گسترش دهد.
۲.افزایش همکاری با روسیه:
هماهنگی بیشتر با مسکو برای مقابله با نفوذ غرب در قفقاز می‌تواند یکی از راهبردهای تهران باشد.
۳.استفاده از اهرم‌های قومی و مذهبی:
ایران ممکن است از نفوذ خود در میان شیعیان آذربایجان یا گروه‌های مخالف در منطقه برای ایجاد مانع استفاده کند.
در نهایت باید گفت اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه علیه ایران و قبل از آن افروختن باران آتش بر محور مقاومت یعنی حرب الله ، حماس، سوریه ، یمن…نشان داد که تل آویو به دنبال محاصره ایران از تمام جهات است. حال مدیریت کریدور زنگزور توسط آمریکا می‌تواند بخشی از این استراتژی باشد.
توافق واگذاری مدیریت کریدور زنگزور به آمریکا، می‌تواند تحول بزرگی در معادلات قفقاز ایجاد کند. برای ایران، این موضوع به معنای کاهش نفوذ اقتصادی و امنیتی، افزایش حضور رقبای استراتژیک در مرزهای شمالی و نیاز به بازتعریف سیاست‌های منطقه‌ای خواهد بود. در چنین شرایطی، تهران باید با دیپلماسی فعال و همکاری با متحدانی مانند روسیه و ارمنستان، از انزوای ژئوپلیتیکی جلوگیری کند.
«سید ابراهیم دادگر»
