فهرست بها به زبان ساده به مقدار ریالی خدمات و مصالحی اشاره دارد که به صورت حجم و واحد توسط پیمانکاران ارائه می‌شود. هر ساله، سازمان برنامه و بودجه فهرست بها را به عنوان یک واحد استاندارد برای انواع رشته‌ها در پروژه‌های عمرانی و سایر پروژه‌های مرتبط منتشر می‌کند. در این مقاله از پورتال جامع مهندسین ایران، علاوه بر تعریف جامع فهرست بها، قصد داریم انواع رشته‌ها و رسته‌هایی مانند ابنیه، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی و غیره را بررسی کنیم.
فهرست بها چیست؟
فهرست بها، به عنوان یک لیست قیمت‌های واحد برای مصالح، اجرا و ساخت، شامل قیمت‌های استاندارد است. با محاسبه مقدار هر فعالیت و ضرب آن در قیمت واحد، مبلغ فعالیت محاسبه می‌شود. در سال ۱۳۵۵، سازمان برنامه و بودجه فهرست بهای استانداردی را برای پروژه‌های عمرانی تهیه کرد. ابتدا فهرست‌های مربوط به ساختمان و راهسازی تهیه شد و سپس برای رشته‌های دیگر نیز این فهرست‌ها تدوین شدند.
در فهرست بها، قیمت هر ردیف تحت تأثیر چهار عامل اصلی، شامل قیمت مصالح، هزینه ماشین‌آلات و ابزار، دستمزد نیروی انسانی و حمل و نقل قرار می‌گیرد. هر سال، با توجه به تورم و نوسانات قیمت‌ها، قیمت و بها هر ردیف تغییر می‌کند. در هر یک از قیمت‌های واحد پایه در فهرست بها، هزینه ماشین‌آلات، تهیه مصالح، نیروی انسانی، باراندازی، بارگیری، اتلاف مصالح، سوخت، تهیه آب، استهلاک و تعمیر ماشین‌آلات برای اجرا و انجام کارها بر اساس مشخصات و نقشه‌های ارائه شده در نظر گرفته شده است. بنابراین، با استفاده از واحدهای مربوطه، می‌توان هزینه مصالح استفاده شده در پروژه و همچنین متره را محاسبه کرد.
انواع فهرست بها
فهرست بهاها در انواع مختلفی تهیه می‌شوند که از مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فهرست بها پایه: این فهرست، قیمت‌های پایه برای انواع مختلف مصالح و خدمات را ارائه می‌دهد. فهرست بها پایه توسط سازمان‌های دولتی تهیه می‌شود و به عنوان مرجعی برای تهیه سایر فهرست بهاها استفاده می‌شود.
- فهرست بها اختصاصی: این فهرست، قیمت‌های مصالح و خدمات را برای پروژه‌های خاص ارائه می‌دهد. فهرست بها اختصاصی توسط کارفرمایان یا پیمانکاران تهیه می‌شود.
- فهرست بها منطقه‌ای: این فهرست، قیمت‌های مصالح و خدمات را برای مناطق مختلف کشور ارائه می‌دهد. فهرست بها منطقه‌ای توسط سازمان‌های دولتی یا خصوصی تهیه می‌شود.
انواع فهرست بها بر اساس رسته‌ها
فهرست بها را می‌توان بر اساس عوامل مختلفی طبقه بندی کرد. یکی از مهمترین طبقه بندی‌ها، طبقه بندی بر اساس رسته‌ها است. رسته‌ها به مجموعه‌ای از ردیف‌های همگن گفته می‌شود. در ایران، فهرست بها بر اساس رسته‌های زیر تقسیم بندی می‌شود:
- رسته ساختمان: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به ساخت و ساز ساختمان‌ها، پل‌ها، سازه‌های آبی، و سایر سازه‌های عمرانی است.
- رسته حمل و نقل: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به ساخت و نگهداری راه‌ها، راه‌آهن، فرودگاه‌ها، و سایر زیرساخت‌های حمل و نقل است.
- رسته آب و منابع طبیعی: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به ساخت و نگهداری شبکه‌های آبرسانی، فاضلاب، سدها، و سایر زیرساخت‌های آب و منابع طبیعی است.
- رسته تاسیسات: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به طراحی، نصب، و نگهداری تاسیسات مکانیکی، برقی، و مخابراتی است.
- رسته کشاورزی و منابع طبیعی: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به ساخت و نگهداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی، کانال‌ها، مزارع، باغات، و سایر زیرساخت‌های کشاورزی و منابع طبیعی است.
- رسته صنایع: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به ساخت و نگهداری کارخانه‌ها، کارگاه‌ها، و سایر زیرساخت‌های صنعتی است.
- رسته معدن: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به استخراج، تصفیه، و حمل و نقل مواد معدنی است.
- رسته نفت و گاز: این رسته شامل کلیه فعالیت‌های عمرانی مربوط به استخراج، پالایش، و حمل و نقل نفت و گاز است.
علاوه بر طبقه بندی بر اساس رسته‌ها، فهرست بها را می‌توان بر اساس عوامل دیگری نیز طبقه بندی کرد. به عنوان مثال، می‌توان فهرست بها را بر اساس نوع پروژه، منطقه جغرافیایی، یا شرایط خاص پروژه طبقه بندی کرد.
پیشنهاد: در این مطلب می توانید به بررسی دانلود رایگان اکسل فهرست بهای ۱۴۰۳ بپردازید.
کاربردهای انواع فهرست بها
هر یک از انواع فهرست بها کاربردهای خاص خود را دارند. به عنوان مثال، رسته ساختمان برای برآورد هزینه پروژه‌های ساختمانی، رسته حمل و نقل برای برآورد هزینه پروژه‌های حمل و نقل، و رسته آب و منابع طبیعی برای برآورد هزینه پروژه‌های آب و منابع طبیعی استفاده می‌شود.
در ادامه به کاربردهای برخی از انواع فهرست بها اشاره می‌کنیم:
- رسته ساختمان: این رسته برای برآورد هزینه پروژه‌های ساختمانی مانند ساخت و ساز ساختمان‌های مسکونی، تجاری، صنعتی، و اداری استفاده می‌شود.
- رسته حمل و نقل: این رسته برای برآورد هزینه پروژه‌های حمل و نقل مانند ساخت و نگهداری راه‌ها، راه‌آهن، فرودگاه‌ها، و تونل‌ها استفاده می‌شود.
- رسته آب و منابع طبیعی: این رسته برای برآورد هزینه پروژه‌های آب و منابع طبیعی مانند ساخت و نگهداری شبکه‌های آبرسانی، فاضلاب، سدها، و کانال‌ها استفاده می‌شود.
اهمیت فهرست بها
فهرست بها یک ابزار مهم و کاربردی در مدیریت پروژه‌های عمرانی است. استفاده از فهرست بها می‌تواند به مدیران پروژه کمک کند تا هزینه‌های پروژه را به‌درستی برآورد کنند، منابع مالی و انسانی را به‌درستی تخصیص دهند و هزینه‌های واقعی پروژه را با هزینه‌های پیش‌بینی‌شده مقایسه کنند.
کاربردهای فهرست بها
فهرست بها کاربردهای مختلفی در پروژه‌های عمرانی دارد. از جمله مهمترین کاربردهای آن عبارتند از:
- برآورد هزینه پروژه: فهرست بها به مدیران پروژه کمک می‌کند تا بتوانند مصرف هزینه در هر بخش و فاز از پروژه را برآورد کنند. این کار به مدیران امکان می دهد تا موجودیت ها و چالش های مالی را به خوبی پیش بینی و مدیریت کنند.
- تخصیص منابع: فهرست بها به مدیران پروژه کمک می‌کند تا بتوانند منابع لازم برای اجرای پروژه را به طور بهینه تخصیص دهند.
- محاسبه پیشرفت پروژه: فهرست بها به مدیران پروژه کمک می‌کند تا بتوانند پیشرفت پروژه را بر اساس حجم کار انجام شده محاسبه کنند.
- ارائه پیشنهاد قیمت: فهرست بها به پیمانکاران کمک می‌کند تا بتوانند پیشنهاد قیمت خود را برای اجرای پروژه ارائه دهند.
نکات مهم در استفاده از فهرست بها
در استفاده از فهرست بها باید به نکات زیر توجه داشت:
- فهرست بها فقط قیمت‌های پایه را ارائه می‌دهد. برای محاسبه قیمت واقعی یک پروژه، باید عوامل دیگری مانند هزینه‌های جانبی، هزینه‌های مدیریتی و غیره را نیز در نظر گرفت.
- فهرست بها هر ساله با توجه به نرخ تورم تعدیل می‌شود. بنابراین، برای محاسبه هزینه‌های پروژه‌هایی که در سال‌های آینده اجرا می‌شوند، باید از فهرست بها سال مربوطه استفاده کرد.
- فهرست بها در ایران توسط سازمان برنامه و بودجه منتشر می‌شود. این سازمان، فهرست بها را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار می‌دهد.
نتیجه گیری
فهرست بها ابزاری مهم در مدیریت پروژه‌های عمرانی است. استفاده صحیح از فهرست بها می‌تواند به مدیران پروژه کمک کند تا هزینه‌های پروژه را به طور دقیق برآورد کرده و منابع لازم را به طور بهینه تخصیص دهند.
